Vendet e të ashtuquajturit Ballkani Perëndimor: Shqipëria, Kroacia dhe Maqedonia, si vende anëtare të partneritetit për paqe (PfP) dhe të Këshillit Euroatlantik të Partneritetit (EAPC), pas Samitit të Pragës të vitit 2002, vendosën të ndiqnin të njëjtën rrugë që ndoqën në mënyrë të suksesshme vendet Baltike, të quajtura “Grupi i Vilnusit”. Bashkëpunimi ndërmjet tre vendeve aspirantë për t’u anëtarësuar në NATO, së bashku me SHBA si pjesë e Kartës së A-3, kishte një synim të vetëm: futjen e vendeve aspirantë në NATO. Krijimi i grupit të A-3, është pjesë e vizionit për të integruar gjithë rajonin në Aleancën e NATO, pasi të ishin plotësuar të gjitha kushtet e kërkuara. Në procesin e pranimit të vendeve të A-3 në Aleancë, SHBA si një partner strategjik dhe vende të tjera anëtare të NATO si këshillues specialë, realizuan një mbështetje të rëndësishme për të promovuar këtë formë të re të bashkëpunimit midis vendeve.
Ministritë e Punëve të Jashtme të Shqipërisë, Maqedonisë, Kroacisë dhe SHBA, nënshkruan në Tiranë, më 2 maj 2003, “Kartën e Adriatikut”. Bashkëpunimi brenda Kartës së A-3 do të promovonte dhe fuqizonte në radhë të parë bashkëpunimin rajonal dhe sigurinë, por edhe do rriste ndërveprimin dhe adoptimin e standardeve, nëpërmjet stërvitjeve të përbashkëta dhe aktiviteteve të bashkëpunimit të njësive respektive.
‘Karta e Adriatikut’ dhe anëtarësimi në NATO, kërkonte jo vetëm stimulimin e reformave të nisura në Forcat e Armatosura e tre vendet anëtare, por edhe reformave demokratike, respektimin e të drejtave të njeriut, të minoriteteve, impenjim në luftën kundër terrorizmit, trafikut ndërkufitar, armëve të shkatërrimit në masë, etj.
Karta e Adriatikut nuk vendosi detyrime të veçanta për të tri vendet, por vetëm kushte të përgjithshme, të vlefshme për të gjitha vendet anëtare të NATO. Përpos kësaj, siç është theksuar edhe në përmbledhjen hyrëse të Kartës, progresi i të tre vendeve do të vlerësohej bazuar në arritjet e tyre individuale.
Në mënyrë që të forcohej bashkëpunimi ndërmjet vendeve të A-3 dhe SHBA, nën drejtimin e niveleve të larta adekuate (ministër, zëvendësministër i Punëve të Jashtme), u formua një komision partneriteti. Komisioni mblidhej dy herë në vit ose më shpesh, sipas nevojave, në një nga qytetet e vendeve nënshkruese të Kartës. Synimi kryesor ishte marrja në konsideratë e realizimit të aktiviteteve dhe planëzimit të aktiviteteve të ardhshme.
Duke synuar implementimin cilësor të detyrimeve që rridhnin nga ‘Karta e Adriatikut’, u vendos që drejtimi i iniciativës së përbashkët të realizohej nëpërmjet një sistemi rotacioni gjashtë mujor. Bashkëpunimi ndërmjet vendeve aspirante u zhvillua në nivele dhe fusha të ndryshme brenda A-3. Ishin të shumta institucionet që u përfshinë në këtë proces, ku mund të përmendim: Presidentët e Shteteve, Ministritë e Mbrojtjes, Ministritë e Punëve të Jashtme, Shefat e Shtabeve, Komanda, Drejtori, etj. Krahas institucioneve shtetërore, shumë OJF u angazhuan dhe u përfshinë në këtë proces, me detyrë sigurimin e mbështetjes publike për integrimin e rajonit në Aleancën Euroatlantike.
Gjatë takimit të ministrave të Jashtëm të OSBE zhvilluar në Helsinki, Finlandë, në datë 4 dhjetor 2008, Mali i Zi dhe Bosnje-Hercegovina (BiH) iu bashkuan zyrtarisht ‘Kartës së Adriatikut’, duke shndërruar në iniciativën A-5.
Rezultatet e bashkëpunimit
Si rezultat i këtij bashkëpunimi janë realizuar një numër i madh aktivitetesh, takimesh, stërvitjesh apo ngritje ekipesh të përbashkëta, të cilat synojnë ngritjen e kapaciteteve ushtarake të vendeve pjesëmarrëse, me qëllim arritjen e standardeve të cilat bëjnë të mundur jo vetëm anëtarësimin në NATO, por edhe dhënien e kontributeve të përbashkëta në misione ndërkombëtare ushtarake apo civile. Disa prej projekteve më domethënës të kësaj iniciative janë:
• Ekipi i përbashkët mjekësor
Projekti më domethënës brenda kornizës së ‘Kartës së Adriatikut’ është formimi i një ekipi të përbashkët mjekësor të vendeve të A-3, për t’u përfshirë në misionin ISAF në Afganistan, në Aeroportin Ndërkombëtar të Kabulit, por edhe në të gjithë zonën e operacioneve të ISAF.
• Stërvitje të përbashkëta
‘ADRIATIC PHIBLEX 04 – ENGEENEREX’, në Kroaci dhe ‘EAGLE SAR 04’, në Shqipëri. ‘ADRIATIC EAGLE 06’, ‘EAGLE SAR 06’, ‘ADRIATIC EAGLE 07’, ‘LOGEX-07’, ‘MACEDONIAN FLASH-2’ dhe ‘BOVILLA 07’.
• Qendra rajonale për Marrëdhëniet Publike dhe Trajnimin në Maqedoni
Kjo qendër u hap në 15 nëntor të vitit 2005 në Maqedoni si rezultat i një bashkëpunimi të jashtëzakonshëm ndërmjet MM të Maqedonisë dhe Konfederatës Zvicerane. Qëllimi bazë i krijimit të kësaj qendre ishte trajnimi në mënyrë intensive dhe edukimi i personelit të MM dhe FA përkatëse të Shqipërisë, Kroacisë dhe Maqedonisë në fushën e marrëdhënieve publike, duke synuar: ruajtjen e paqes nëpërmjet bashkëpunimit rajonal, familjarizimi me standardet e PfP, shkëmbimi dhe ndarja e eksperiencave pozitive me instruktorët zviceranë.
• Kolegji Rajonal i Mbrojtjes: Kursi i Lartë i Sigurisë dhe Mbrojtjes në Tiranë
Iniciativa në fjalë në fushën edukative synon të rrisë dhe të forcojë bashkëpunimin ndërmjet vendeve të rajonit, nëpërmjet çështjeve të sigurisë dhe politikave të mbrojtjes. Kursi u siguron pjesëmarrësve mundësinë e promovimit në vendet e tyre të punës. Si kurrikula referuese në këtë kurs, shërbejnë materiale të Qendrës Europiane të studimeve të Sigurisë ‘George C. Marshall’, Kolegjit të NATO në Romë, Kolegjit Baltik të Mbrojtjes, Kolegjit të Luftës së SHBA, etj.
• Integrimi në strukturat Euroatlantike
Rezultati më domethënës i kësaj iniciative, që prej krijimit të saj, ka qenë padyshim anëtarësimi i Kroacisë dhe Shqipërisë në NATO, në prill të 2009, pas ftesës së marrë në Samitin e Bukureshtit në vitin 2008.
Angazhimi aktual
Gjatë këtyre viteve të ekzistencës së A-5 dinamika e aktiviteteve ka qenë e lartë. Përveç angazhimeve të mëparshme, që kanë rrjedhur nga formati A-3, vendet anëtare të A-5 janë përpjekur të mbajnë në nivele të larta bashkëpunimin. Kështu, me propozim të palës kroate, është në proces angazhimi i vendeve të ‘Kartës së Adriatikut’ (A-5) me ekipe trajnuese dhe monitoruese në Afganistan. (NTM, OMLT, POMLT).
• Informacion mbi angazhimin në Afganistan RSM
Në kuadër të angazhimit të përbashkët të vendeve anëtare në iniciativën SHBA - Karta e Adriatikut (A-5), për të kontribuar për sigurinë në Afganistan si dhe në mbështetje të vendimit të Këshillit te Ministrave nr. 177, datë 25.02.2015, "Për pjesëmarrjen e FARSH në operacionin RSM, në Shtabin e Trajnim- Këshillimit dhe Ndihmës, në kuadër të iniciativës së Kartës se Adriatikut, në Afganistan", FARSH merr pjesë me dy ushtarakë, që shërbejnë në Qendrën e Mbajtjes së Situatës Operacionale (SAROC) në Shtabin e Trajnim - Këshillimit dhe Ndihmës në Veri (TACC-N), Mazar-i-Sharif.
Programet vjetore të bashkëpunimit të vendeve të A - 5
Bashkëpunimi i vendeve anëtare të iniciativës është realizuar në bazë të programeve vjetore të bashkëpunimit në fushën e Mbrojtjes. Në këto programe janë përfshirë në mënyrë të detajuar aktivitete të fushave të ndryshme me interes të përbashkët. Në programe janë përfshirë takimet si më poshtë:
• Takime vjetore të Ministrave të Mbrojtjes
• Takime të shefave të Shtabit të Përgjithshëm
• Takime të Drejtorëve Politikë (dy takime, njëri nga të cilët është takimi i përbashkët i drejtorëve politik të Ministrive të Jashtme dhe Ministrive të Mbrojtjes).
• Takime periodike të “Implementation Working Group” (grup pune, i cili është përgjegjës për aktivitetet që realizohen në kuadër të A5 gjatë vitit si dhe konferenca planëzuese të stërvitjeve).
• Takime të drejtorëve të Logjistikës
• Takime të drejtorëve të Zbulimit
• Stërvitje të përbashkëta
• Seminare
• Trajnime në qendrat rajonale të trajnimit
Kryesimi i Iniciativës SHBA –Karta e Adriatikut (A5) gjatë vitit 2019
Shqipëria është një ndër vendet e rajonit më aktive në kuadër të iniciativave rajonale, kjo jo vetëm për shkak të anëtarësimit të saj në shumë iniciativa rajonale (duhet theksuar që ka statusin e vendit anëtar që në fazat fillestare të krijimit të këtyre iniciativave), por vendi ynë është një nga vendet të cilat janë krijuar dhe janë firmosur dokumentet e themelimit, respektivisht të dy nga iniciativat rajonale më të mëdha siç është SEDM dhe A5.
1. Shqipëria nën kryesimin e saj gjatë 2019 synon pikë së pari të aplikojë “Politikën e Dyerve të Hapura” në tre drejtime:
a. Aplikimi i Politikës së Dyerve të Hapura për vendet vëzhguese në A-5
b. Vazhdimi i promovimit të kësaj politike për çdo vend tjetër te rajonit që aspiron të jetë pjesë e A-5
c. Integrimi Euro-Atlantik.
2. Bashkëpunimi dhe koordinimi me vendet e rajonit me mbështetjen e SHBA, për promovimin e dialogut politik dhe fqinjësisë së mirë. Rritja e bashkëpunimit rajonal për të përballuar objektivat dhe sfidat kombëtare të vendeve të A5.
3. Rritja e bashkëpunimit për të menaxhuar dhe parandaluar sfidat e përbashkëta rajonale duke hartuar politika kundër terrorizmit dhe dhunës ekstremizmit radikal.
4. Fokusi i aktiviteteve dhe angazhimeve tona në kuadër të A-5, duhet të jenë të jenë në përputhshmëri të plotë me objektivat dhe politikat e reja të ndërmarra nga NATO.
5. Vazhdimi i angazhimit të Forcave tona të Armatosura në “Ressolute Mission” në Afganistan në kuadër të A-5.
6. Bashkëpunimi rajonal në fusha siç janë emergjencat civile, për të cilat Shqipëria organizon gjatë 2019 stërvitjen “Joint Reaction”
7. Promovimi i Qendrave të Trajnimit Rajonal, nëpërmjet një bashkëpunimi dhe koordinimi më të mirë, për t’i bërë ato më funksionale në aspektin praktik, duke i dhënë kështu mundësinë për t’iu përgjigjur më mirë nevojave dhe kërkesave kombëtare.
